Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας Α’ Μέρος: Όταν η εξωτερική εμφάνιση προκαλεί δυσφορία • Αριστέα Λιάκου

Συχνά, όλοι μας παρατηρούμε σημεία στο σώμα μας, που θεωρούμε ότι δεν είναι ακριβώς όπως θα τα θέλαμε, δεν μας αρέσουν πολύ ή πιστεύουμε ότι θα μπορούσαν να είναι και καλύτερα. Σίγουρα, όλοι μας δεν είμαστε με όλα ευχαριστημένοι σε σχέση την εξωτερική μας εμφάνιση. Ωστόσο, συνήθως, δεν αξιολογούμε συνολικά την εικόνα ή τον εαυτό μας από τα σημεία εκείνα στην εξωτερική μας εμφάνιση που δεν μας φαίνονται και τόσο ωραία. Αντιθέτως, αν και μπορεί σε κάποιες στιγμές να επικεντρώσουμε την προσοχή μας πάνω τους, οι περισσότεροι από μας δεν θα ασχοληθούμε παραπάνω με αυτά ή θα καταναλώσουμε λίγο χρόνο για να σκεφτούμε πώς θα μπορούσαμε να τα βελτιώσουμε. Στη συνέχεια, η προσοχή μας αποσπάται σχετικά γρήγορα και εύκολα από τις διάφορες αυτές μικρές ή υποκειμενικές «ατέλειες» που παρατηρούμε στην εικόνα μας και συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με τις δραστηριότητες της καθημερινότητάς μας. Τι γίνεται, όμως, όταν ο χρόνος που αφιερώνει κάποιος (ή κάποια) στα σημεία εκείνα του σώματός του, που θεωρεί ως ατέλειες, είναι πολύς και η δυσαρέσκειά του σε σχέση με αυτές είναι μεγάλη σε συχνότητα και ένταση; Τότε ίσως μιλάμε για την εμφάνιση της διαταραχής σωματικής δυσμορφίας.

Τι είναι η διαταραχή σωματικής δυσμορφίας;

Όταν αναφερόμαστε στη διαταραχή σωματικής δυσμορφίας, εννοούμε μία ψυχική πάθηση, όπου κυρίαρχο ρόλο έχει η υπερβολική ενασχόληση του ατόμου με ένα ή περισσότερα σημεία στην εξωτερική του εμφάνιση, τα οποία τα εκλαμβάνει ως ατέλειες ή ελαττώματα. Ο πάσχων πιστεύει ότι οι «ατέλειες» αυτές δείχνουν άσχημες, αποκρουστικές, αφύσικες ή παραμορφωμένες, ωστόσο, δεν είναι ορατές από τους άλλους ανθρώπους, παρά μόνο από το ίδιο το άτομο ή είναι σχεδόν ορατές.

Οι εκλαμβανόμενες αυτές ατέλειες μπορεί να εντοπίζονται από το άτομο σε διάφορα σημεία του σώματός του όπως:

Στο δέρμα (π.χ. εκλαμβανόμενη ακμή, γραμμές έκφρασης ή/και ρυτίδες στο πρόσωπο, χλωμάδα)
Στις τρίχες του σώματος (π.χ. εκλαμβανόμενη αραίωση ή λεπτά μαλλιά, «υπερβολική» τριχοφυΐα στο σώμα ή στο πρόσωπο)
Σε άλλα σημεία της εξωτερικής εμφάνισης (π.χ. τα μάτια, τα δόντια, το βάρος, το στομάχι, το στήθος, τα πόδια, το μέγεθος ή το σχήμα του προσώπου , τα χείλη, το πιγούνι, τα φρύδια, τα γεννητικά όργανα)
Σε σημεία που θεωρεί πως υπάρχει κάποια ασυμμετρία

Το άτομο με διαταραχή σωματικής δυσμορφίας ασχολείται, πιθανώς, για ώρες με τα «ελαττώματα» στην εμφάνισή του, χωρίς να μπορεί να αντισταθεί ή να ελέγξει την ενασχόλησή του και χωρίς να το επιθυμεί.

Οι συμπεριφορές τσεκαρίσματος

Υπάρχει μία γκάμα συμπεριφορών στις οποίες ο πάσχων καταφεύγει, στην προσπάθειά του να κατευνάσει τη δυσαρέσκεια που βιώνει για τις εκλαμβανόμενες ατέλειες της εμφάνισής του. Οι συμπεριφορές αυτές επαναλαμβάνονται από το άτομο διαρκώς και με καταναγκαστικό/τελετουργικό τρόπο και έχουν ως σκοπό το τσεκάρισμα/έλεγχο των «ατελειών». Οι συμπεριφορές τσεκαρίσματος δεν είναι ευχάριστες στον πάσχοντα και έχουν τελικά τα αντίθετα αποτελέσματα όταν εφαρμόζονται, δηλαδή αυξάνουν το άγχος και τη δυσφορία. Τέτοιες συμπεριφορές είναι:

Να συγκρίνει το άτομο την εμφάνισή του με αυτήν των γύρω του
Να τσεκάρει επαναλαμβανόμενα τις «ατέλειές» του σε καθρέφτες (και άλλες επιφάνειες που δημιουργούν αντανάκλαση) ή να τις εξετάζει εξονυχιστικά
Υπερβολικός καλλωπισμός (π.χ. χτένισμα, στάιλινγκ, ξύρισμα ή άλλα είδη σχολαστικής αποτρίχωσης)
Συνεχής κάλυψη των «ελαττωματικών» σημείων με μακιγιάζ ή αντικείμενα όπως καπέλα ή ρούχα
Αναζήτηση συνεχούς επιβεβαίωσης από τους γύρω για το αν φαίνονται οι εκλαμβανόμενες ατέλειες
Να πιάνει διαρκώς τις «ατέλειες» για να τις τσεκάρει
Υπερβολική σωματική άσκηση
Πλαστική χειρουργική

Όλη αυτή οι ενασχόληση του ατόμου με τις μη αρεστές περιοχές του σώματός του, πέραν του ότι του προκαλεί όλο και περισσότερη δυσφορία, παράλληλα του δημιουργεί και προβλήματα στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή/και άλλους σημαντικούς τομείς της ζωής του. Αυτό συμβαίνει γιατί όλη του η προσοχή είναι στραμμένη στις «ατέλειές» του με αποτέλεσμα να αποφεύγονται ή να παραμερίζονται όλα τα υπόλοιπα.

Οι αποφυγές στη διαταραχή σωματικής δυσμορφίας

Σχεδόν όλοι οι πάσχοντες από την εν λόγω διαταραχή, αποφεύγουν τουλάχιστον κάποιες κοινωνικές καταστάσεις , καθώς νιώθουν άβολα μπροστά σε άλλους ανθρώπους γιατί ντρέπονται για την εμφάνισή τους. Πιστεύουν ότι οι άλλοι τους θεωρούν μη ελκυστικούς, άσχημους ή/και παραμορφωμένους. Επίσης, πολλές φορές, έχουν την εντύπωση ότι οι γύρω τους , τους κοιτάνε επίμονα, τους συζητούν ή τους κοροϊδεύουν εξαιτίας της εμφάνισής τους.

Σαν αποτέλεσμα, πολλά άτομα με διαταραχή σωματικής δυσμορφίας αποφεύγουν τις κοινωνικές συναθροίσεις, τα ραντεβού ή/και τη σεξουαλική επαφή. Επίσης, συχνά αποφεύγουν μέρη όπου πρόκειται να «εκτεθεί» το σώμα τους (π.χ. παραλίες) ή μέρη με πολυκοσμία (π.χ. εμπορικά κέντρα).

Οι αποφυγές κάποιων πασχόντων περιορίζονται μόνο συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις, ενώ άλλοι μπορεί να αποφεύγουν οποιοδήποτε μέρος στο οποίο μπορεί να τους δουν άλλοι άνθρωποι. Επίσης, δεν είναι απίθανο άτομα με τη διαταραχή μην πηγαίνουν στη δουλειά τους ή στο σχολείο. Αυτό συμβαίνει γιατί αισθάνονται ότι είναι υπερβολικά άσχημα για να είναι σε κοινή θέα ή λόγω της καταθλιπτικής διάθεσης που βιώνουν εξαιτίας της ανεξέλεγκτης ενασχόλησής τους με τις «ατέλειές» τους. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, σχεδόν το 1/3 των ασθενών αυτών μπορεί να μένει κλεισμένο αποκλειστικά μέσα στο σπίτι τουλάχιστον για μία εβδομάδα ως απόρροια της διαταραχής.

Τα δεδομένα των επιστημονικών μελετών καταλήγουν στο ότι το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο ψυχοθεραπείας αποτελεί μία αποτελεσματική παρέμβαση για την αντιμετώπιση της διαταραχής σωματικής δυσμορφίας. Η συγκεκριμένη προσέγγιση στοχεύει στην αναδόμηση του τρόπου σκέψης που προκαλεί τη διαταραχή και στη μείωση των συμπεριφορών τσεκαρίσματος και κοινωνικής αποφυγής που προκαλούν δυσλειτουργία.

Πηγές:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Wilhelm S., Katharine A. Phillips K. A. & Steketee G. (2012). Cognitive-Behavioral Therapy for Body Dysmorphic Disorder: A Treatment Manual. New York: Guilford Press.

Πηγή 1ης δημοσίευσης: E-Psychology.gr – Η Πύλη της Ψυχολογίας
Σύνδεσμος άρθρου: https://www.psychology.gr/psychopathologia/3311-diataraxi-somatikis-dysmorfias-a-meros.html